Atları da Vururlar | Tiyatro Öneri ve İncelemesi #2

Atları da Vururlar (İngilizce: They Shoot Horses, Don’t They?), Horace McCoy tarafından yazılan ve 1935 yılında yayımlanan bir romandır. Bu roman, yazarın en ünlü eserlerinden biridir ve Amerikan edebiyatının klasiklerinden biri olarak kabul edilir. Büyük Buhran döneminde Amerika Birleşik Devletleri’nde geçen ve umutsuzluğa kapılmış bir grup insanın para ödülü kazanmak için katıldığı bir dans maratonunu konu almaktadır.

1930’lu yılların Amerika’sında Büyük Buhran tüm şiddetiyle hüküm sürmektedir. İşsizlik ve sefalet kol gezmektedir. Bu umutsuz ortamda Gloria Beatty ve Robert Syverten adında iki genç, hayatlarını kurtaracak bir çıkış yolu aramaktadırlar. Bir gün, 1500 dolar ödüllü bir dans maratonu duyurusu görürler. Bu onlar için son bir umuttur ve dans yarışmasına katılmaya karar verirler.

Yarışmada Gloria ve Robert, diğer çiftlerle birlikte durmaksızın dans etmek zorundadırlar. Günler ve geceler boyunca, yorgunluk ve sakatlıklarla boğuşarak ayakta kalmaya çalışırlar. Yarışmanın acımasız atmosferi, katılımcıları birer birer tüketmektedir. Atları da Vururlar, sadece bir dans maratonu hikayesi değil, aynı zamanda Büyük Buhran’ın karanlığında insan ruhunun derinliklerine iner. Roman, Büyük Buhran’ın yıkıcı etkilerini ve o dönemdeki insanların çaresizliğini gözler önüne sermektedir.

Scala Yayıncılık tarafından ilk baskısı 2015 yılında yapılan Atları da Vururlar romanı, Ayşe Karasu tarafından Türkçeye çevrilmiş olup 118 sayfadan oluşmaktadır. Ekonomik düzen içerisinde yaşanan krizin ortamının insan üzerindeki etkisini yansıtma konusunda oldukça başarılı olan romanı, okuma hızınıza göre değişmekle birlikte aynı gün içerisinde bitirebilirsiniz. Ayrıca, benzer konularda daha önce sitemizde paylaştığımız, Ekonomik Düzenin İnsan Üzerindeki Etkisini En Çarpıcı Biçimde Aktaran 10 Tiyatro Eseri ve Ekonomi Okumayı Sevenler İçin 8 Roman Önerisi içeriklerimize göz atabilirsiniz.

Atları da Vururlar (İngilizce: They Shoot Horses, Don’t They?), birçok dile çevrilmiş ve sinemaya uyarlanmıştır. Atları da Vururlar romanının film uyarlaması, 1969 yılında yayınlanmıştır.

Filmin yönetmenliğini Sydney Pollack üstlenmiş, başrollerini ise Jane Fonda, Michael Sarrazin, Susannah York, Gig Young, Bonnie Bedelia ve Red Buttons paylaşmıştır. Film, 10 Aralık 1969’da Amerika Birleşik Devletleri’nde sinemalarda gösterime girdi ve aynı zamanda 1970 Cannes Film Festivali’nde prömiyerini yaptı. Film, 4,86 milyon dolarlık bir bütçeyle 12,6 milyon dolar hasılat elde ederek kritik ve ticari bir başarıya ulaştı ve 1969’un en çok hasılat yapan on yedinci filmi oldu. Eleştirmenler filmin yönetmenliğini, senaryosunu, Buhran döneminin tasvirini ve performanslarını (özellikle Fonda, York ve Young’ın) övdü.

Atları da Vururlar filmi, 42. Akademi Ödülleri’nde dokuz dalda aday gösterildi. En İyi Yardımcı Erkek Oyuncu ödülünü kazanmıştır. Ayrıca, BAFTA ve Altın Küre gibi birçok önemli ödüle de layık görülmüştür. 2024 yılı itibarıyla En İyi Film dalında ödül almadan en çok Oscar adaylığı elde etme rekorunu elinde tutmaktadır. Film, romanın hikayesine sadık kalarak, Büyük Buhran’ın gölgesinde yaşanan dans maratonlarının vahşetini ve Gloria ve Robert’ın bu çetin mücadelede yaşadıklarını etkileyici bir şekilde yansıtmıştır. Jane Fonda ve Michael Sarrazin’in muhteşem performansları da filmin başarısında önemli rol oynamıştır. Filmin tanıtım videosuna aşağıdan ulaşabilirsiniz.

İlk kez 1935 yılında basılan romanın filme uyarlanması 1969 yılında yayınlandıktan sonra, ilk tiyatro uyarlaması 1983 yılında sahnelendi. ”Atları da Vururlar” Türkiye’de bir müzikal oyun olarak da sahneye uyarlandı. 1998 yılında, Okan Bayülgen, Pamela Spence ve Fikret Kuşkan’ın başrollerini paylaştığı müzikal uyarlama 8 Mayıs’ta Bostancı Gösteri Merkezi’nde perdelerini açtı. Ankara Devlet Tiyatrosu tarafından sahnelenen Atları da Vururlar oyunu 2004 yılı Ekim ayında seyircilerle buluşmuştur.

Yönetmenliğini Şakir Gürzumar’ın üstlendiği oyunda, başlıca rolleri Tülay Günal, Durukan Ordu, Alev Buharalı, Ali Fuat Davutoğlu, Neşet Erdem, Buket Türkyılmaz, Tuncer Yağcı, Bilal Gürdere, Seda Oksal, Engin Delice, Mithat Erdemli, Nusret Şenay, İlham Yazar, Pelin Dikmenoğlu ve Deniz Özaydın üstleniyor. Eserin daha önce müzikal olarak sahnelendiğini, ancak tiyatro uyarlamasının ilk kez gerçekleştirildiğini vurgulayan Gürzumar, “Bu oyunda 14 şarkı yer alıyor. Ancak müzikal değil, müzikli oyun tanımı doğru olur. Bu nedenle, ‘Atları da Vururlar’ın tiyatro uyarlaması, dünya prömiyeri yapıyor diyebiliriz” dedi.  Şakir Gürzumar’ın yönettiği, Özcan Özer’in sahneye uyarladığı eserin müziklerini Artun Sürmeli ve Alper Berksü yaptı. Toplamda 600 bin dolara malolan ve müziklerini Grup Lokomotif’in seslendirdiği müzikli oyunda 55 oyuncu daha rol aldı.

İstanbul Aydın Üniversitesi Drama ve Oyunculuk Bölümü son sınıf öğrencilerinin, Şakir Gürzumar yönetmenliğinde çalıştıkları mezuniyet oyunu: Atları da Vururlar ‘Sektörle Buluşma Haftası’ kapsamında Üsküdar Tekel Sahnesi’nde sahnelendi. Oyunu aşağıdan izleyebilirsiniz.

Amerikalı yazar Horace McCoy’un kaleme almış olduğu Atları da Vururlar, yalnızca kitap olarak kalmamış aynı zamanda dünyanın farklı yerlerinde sinema ve tiyatroya uyarlanmıştır. 1935 yılında, roman ilk olarak yayınlandığında farklı tepkiler aldı. Bazı eleştirmenler romanın acımasız gerçekçiliğini ve umutsuz tonunu övdü, diğerleri ise kasvetli ve moral bozucu buldu. Kitap ticari bir başarı olarak da sayılmazdı, ilk baskısı yalnızca birkaç bin adet sattı.

İlk yayımlandığında, kitap dönemin popüler edebiyatıyla uyumlu değildi ve bazı çevrelerce eleştirilmişti. Ancak zamanla roman kült statüsü kazandı. Romanın derinlikli karakter analizi, sert eleştirileri ve toplumsal eleştirisi gibi unsurları nedeniyle edebi değeri daha iyi anlaşılmıştır. 1969 yılında film uyarlamasının yapılması, romanın daha geniş kitlelere ulaşmasına yardımcı oldu. Günümüzde ”Atları da Vururlar” Amerikan edebiyatının klasikleri arasında kabul edilir. Romanı değerli kılan, yalnızca roman olarak kalmayıp tiyatro ve sinemaya uyarlanmasının arkasında yatan özelliği ise, 1930’lu yılların Amerika Birleşik Devletleri’nde yaşanan ekonomik problemleri tüm gerçekliğiyle ve en acımasız yönüyle aktarıyor olmasıdır.

McCoy’un ”Atları da Vururlar”ı yazarken, o dönemde Amerika Birleşik Devletleri’nde Büyük Buhran dönemi etkiliydi. Büyük Buhran, 1929’da ABD’deki hisse senedi piyasasının çökmesiyle başlayan ve 1930’ların sonuna kadar süren ciddi ekonomik bir krizdir. Milyonlarca insan işini kaybetti, evlerini kaybetti ve yoksulluğa sürüklendi. Bu dönemde işsizlik ve ekonomik zorluklar oldukça yaygındı. McCoy, bu çalkantılı dönemin insan psikolojisi üzerindeki etkilerini ve toplumsal yapıdaki yozlaşmayı araştırdı. Romanı yazarken, bu dönemin toplumsal gerçekliklerini ve insanların yaşadığı umutsuzluğu, çaresizliği yansıtmak için sert bir dille anlatım tarzı kullandı.

Horace McCoy, yoksulluk ve zorluklarla dolu bir çocukluk geçirdi. Yazmaya olan ilgisi genç yaşlarda başladı ve edebiyat kariyerine odaklandıktan sonra birçok farklı alanda çalıştı. McCoy’un yaşamı ve kariyeri oldukça çeşitlilik gösterdi. Boksörlük, gazetecilik, aktörlük ve hatta senaristlik gibi farklı meslekleri denedi. Ancak, yazarlık onun temel tutkusu ve yeteneği olarak ortaya çıktı. McCoy, Büyük Buhran sırasında gerçekleşen dans maratonları hakkında bilgi edinmek için zaman harcadı. Hatta kendi araştırması için bir dans maratonuna katıldı. Bu deneyimler, romanındaki karakterlerin ve olayların tasvirinde açıkça görülmektedir.

”Atları da Vururlar” İsmi Nereden Gelmektedir?

Hikaye, Hollywood’da film yönetmeni olmayı hayal eden saf bir genç adam olan anlatıcı Robert Syverten’in cinayet suçundan hüküm giymesiyle başlar. “Onu öldürdüğünü” ve “üzerinde duracak bir ayağı olmadığını” itiraf eder. Öldürdüğü kız Gloria Beatty ile olan ilişkisinin hikayesi bundan sonra her birkaç bölümde bir yargıcın hükmünden kısa alıntılarla kesilir.

Robert, ikisinin de figüran olarak rol alamadığı bir sabah Gloria ile tanışır. Gloria onu bir dans maratonu yarışmasına katılmaya ikna eder. Robert gibi o da Hollywood’da iş bulmakta zorlanmaktadır ve yarışmanın stüdyo yapımcıları ya da film yıldızları tarafından fark edilmenin bir yolu olabileceğine inanmaktadır. Gloria ve Robert, Santa Monica sahilindeki büyük bir eğlence iskelesinde düzenlenen yarışmaya katılırlar.

Gloria, Robert’a en başından beri ölmüş olmayı dilediğini söyler ve bu, konuşmalarının çoğunda tekrarladığı bir noktadır. Ailesi ölmüştür. Batı Teksas’taki bir çiftlikten Dallas’a kaçmış, orada amcası sürekli ona asılmıştır. Dallas’ta intihara kalkışmış, sonra da filmlerde oynama hayalleriyle Hollywood’a kaçmış, ama sadece reddedilmiş. Robert onu sade görünümlü ve oyuncu olarak iş bulma ihtimali düşük biri olarak görmektedir. Robert’a sık sık kendini öldürecek cesareti olmadığını söyler.

Yarışmanın organizatörleri katılımı artırmak için çeşitli planlar denerler. Bir yarışmacının cinayetten tutuklandığını duyururlar. Her akşam, çiftlerin bir parkurda hızla yürüdüğü ve son sıradaki çiftin diskalifiye edildiği bir eleme derbisi düzenlerler. Dans ikinci ve üçüncü haftalarda da devam ettikçe kalabalık daha da artar. Gazeteler yarışmayı haber yapar. Hollywood ünlüleri izlemeye gelir ve organizatörler tarafından anons edilirler.

Yarışma ilerledikçe çiftler fiziksel olarak çöker ve yarışmayı bırakır. Robert dışarı çıkıp güneşlenme arzusuyla yanıp tutuşmaktadır. Gloria yorulmakta ve Robert’in yardımı olmadan derbi için yürümekte zorlanmaktadır. 879 saat dans ettikten ve 20 çift kaldıktan sonra, dans salonunun barında bir cinayet işlenince yarışma sona erer. Organizatörler kalan dansçılara çabaları için 50’şer dolar vermeye karar verir.

Robert ve Gloria beş hafta sonra ilk kez dışarı çıkar ve iskelede oturup okyanusa bakarlar. Gloria çantasından bir tabanca çıkarır ve Robert’tan onu vurmasını ister, Robert da bunu yapar. Robert küçükken büyükbabasının, bacağı kırılan sevgili aile atını vurduğunu hatırlar. Polis Robert’a Gloria’yı neden vurduğunu sorar, o da “Çünkü o istedi” diye cevap verir. Polis ısrar eder. Robert cevap verir, “Atları da vururlar, değil mi?” Atları da Vururlar romanı ismini, Robert’in söylediği bir replikten alır.