Borsa İstanbul’da İşlem Gören ve Uzay Çalışmaları Yapan Şirketler

Kökenleri Osmanlı İmparatorluğu’na dayanan Borsa İstanbul’un temelleri ilk olarak 1866 yılında atılmış, 1873’te çıkarılan bir nizamname ile “Dersaadet Tahvilat Borsası” adını almıştır. Cumhuriyet’in ilanından sonra, 1929 yılında gerçekleştirilen düzenlemelerle Menkul Kıymetler ve Kambiyo Borsaları Kanunu yürürlüğe girmiş ve bu çerçevede Dersaadet Tahvilat Borsası, “İstanbul Menkul Kıymetler Borsası” adıyla faaliyet göstermeye başlamıştır.

Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşuyla birlikte gelişen sermaye piyasalarına ayak uydurmak amacıyla daha çağdaş bir borsaya duyulan ihtiyaç sonucu, 1985 yılında İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB) resmen faaliyete geçmiştir. 2013 yılında ise İMKB, “Borsa İstanbul” (BIST) adını alarak günümüzdeki kimliğine kavuşmuştur. Kuruluşunun üzerinden 40 yılı aşkın bir süre geçmesinin ardından, 2025 yılının başı itibarıyla Borsa İstanbul’da işlem gören halka açık şirket sayısı 577’ye ulaşırken, bakiyeli yatırımcı sayısı 10.7 milyonu aşarak tarihi bir seviyeye ulaşmıştır.

Dünya genelinde uzay araştırmaları ve teknolojileri alanında büyük bir rekabet yaşanmakta olup, bu rekabet son yıllarda daha da hız kazanmıştır. Özellikle Amerika Birleşik Devletleri, Çin ve Rusya gibi önde gelen ülkeler, milyarlarca dolarlık yatırımlarla uzay çalışmalarındaki üstünlüklerini pekiştirmeye çalışmaktadır. Örneğin, 2024 yılında ABD’nin uzay ajansı NASA’nın bütçesi 24 milyar 875 milyon dolara ulaşmıştır. Dünyanın en zengin insanı olan ve 400 milyar doları aşan servetiyle dikkat çeken Elon Musk’ın uzay taşımacılığı şirketi SpaceX, 2024 yılında gerçekleştirdiği 134 fırlatışın 133’ünde başarıya ulaşarak büyük bir istikrar sergilemiş, şirketin değeri ise 350 milyar dolara yükselmiştir.

Son yıllarda hız kazanan uzay çalışmaları, Türkiye gibi ülkelerin de bu alanda yer edinme çabalarını artırmıştır. 2018 yılında kurulan Türkiye Uzay Ajansı (TUA), 2021’de açıkladığı Milli Uzay Programı ile Türkiye’nin uzay alanındaki hedeflerini belirlemiş ve bu doğrultuda çalışmalarını sürdürmektedir. On yıllık bir süreci kapsayan bu program çerçevesinde, Türkiye’nin milli teknolojilerle geliştirdiği bir aracı Ay yüzeyine göndermesi ve başarıyla iniş yaptırması, uydu teknolojilerinde bağımsızlık sağlayarak kendi uydu konumlama sistemini geliştirmesi ve milli imkanlarla uydu fırlatma kabiliyeti kazanması hedeflenmektedir.

Bu programın en önemli hedeflerinden biri de bir Türk vatandaşının uzaya gönderilmesiydi. Bu doğrultuda, Axiom Space tarafından düzenlenen ve SpaceX’in Crew Dragon Freedom uzay aracıyla gerçekleştirilen “Axiom Mission-3“ kapsamında, Alper Gezeravcı 19 Ocak 2024’te ABD’nin Florida eyaletinden uzaya fırlatıldı ve Türkiye’nin ilk astronotu unvanını kazandı. Gezeravcı, Uluslararası Uzay İstasyonu’nda (ISS) 14 gün boyunca kalarak biyoloji, tıp, malzeme bilimi ve genetik gibi çeşitli alanlarda toplam 13 bilimsel deney gerçekleştirdi.

Milli Uzay Programı kapsamında, Türkiye’nin uzay çalışmalarında ilerleme kaydedebilmesi ve belirlenen hedeflere ulaşabilmesi için hem kamu kurumları hem de özel sektör önemli roller üstlenmektedir. Bu doğrultuda, 2018 yılında kurulan Türkiye Uzay Ajansı (TUA), Türkiye’nin uzay politikalarını belirlemek, uzay çalışmalarını koordine etmek ve uluslararası iş birliklerini yürütmekle sorumludur. Bir diğer önemli kamu kuruluşu olan TÜBİTAK Uzay Teknolojileri Araştırma Enstitüsü, 1985 yılından bu yana Türkiye’nin uydu teknolojileri alanındaki en kritik projelerine öncülük etmektedir. RASAT, GÖKTÜRK-2, İMECE ve TÜRKSAT 6A gibi uyduların geliştirilmesinde liderlik yapan enstitü, aynı zamanda uydu sistemleri ve alt sistemlerine yönelik Ar-Ge çalışmaları yürütmektedir.

Türk Havacılık ve Uzay Sanayii A.Ş. (TUSAŞ), özel sektör şirketleri arasında uçak, helikopter, insansız hava araçları ve uzay sistemleri geliştiren öncü kuruluşlardan biridir. Uzay Sistemleri Entegrasyon ve Test (USET) Merkezi’nde uydu montaj, entegrasyon ve test faaliyetlerini yürüten TUSAŞ, Türkiye’nin ilk yerli haberleşme uydusu olan TÜRKSAT 6A’nın geliştirilme sürecinde TÜBİTAK UZAY, ASELSAN ve CTECH ile iş birliği yapmıştır. Ayrıca, TÜBİTAK UZAY’ın ana yükleniciliğinde geliştirilen GÖKTÜRK-2 uydusu projesinde de yer almıştır.

Roket ve füze sistemleri geliştiren, uzay teknolojileri ve roket motorları konusunda çalışmalar yapan ROKETSAN ise, Savunma Sanayii Başkanlığı ile 2018 yılında imzalanan Mikro Uydu Fırlatma Sistemi (MUFS) Geliştirme Projesi’nde görevlendirilmiştir. Bu proje kapsamında, uzay teknolojilerini test etmek amacıyla geliştirilen dört sonda roketinin denemeleri 29 Ekim 2020’de başarıyla tamamlanmıştır. Projenin temel hedefi, mikro uyduların Alçak Dünya Yörüngesi’ne yerleştirilmesini sağlayacak kabiliyetin kazanılmasıdır. Böylece Türkiye, dünya çapında sınırlı sayıda ülkenin sahip olduğu uydu fırlatma, test etme, üretme altyapısına ve uzay üssü kurma yeteneğine kavuşmayı amaçlamaktadır.

Yukarıda bahsettiğimiz kamu kurumları ve özel sektör şirketlerinin yanı sıra, Türkiye’de uzay araştırmaları ve teknolojilerine yatırım yapan farklı şirketler de bulunmaktadır. Bu yazımızda, hisse senetleri Borsa İstanbul’da işlem gören ve uzay çalışmaları yürüten şirketleri sizler için derledik.

Borsa İstanbul’da İşlem Gören ve Uzay Çalışmaları Yapan Şirketler Hangileri?

1- ASELSAN (ASELS)

1975 yılında Türk Silahlı Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfı (TSKGV) tarafından, Türkiye’nin askeri haberleşme alanındaki dışa bağımlılığını azaltmak ve yerli savunma sanayisini güçlendirmek amacıyla kurulan ASELSAN, milli savunma sanayiinin en köklü ve kritik şirketlerinden biri konumundadır. Kara, hava, deniz ve siber güvenlik alanlarında ileri teknoloji çözümleri sunan ASELSAN, aynı zamanda uzay alanında da araştırma ve geliştirme faaliyetleri yürütmektedir. 2000’li yılların başından itibaren uzay teknolojilerine yönelik çalışmalarına hız veren ASELSAN, bu alanda önemli projelere imza atmıştır.

Bu strateji doğrultusunda ASELSAN, uydu ve uzay teknolojileri alanındaki çalışmalarını yoğunlaştırmıştır. 2021 yılında uzaya fırlatılan TÜRKSAT 5B uydusunda ASELSAN tarafından geliştirilen ürünler başarıyla kullanılmıştır. Ayrıca, TUSAŞ, TÜBİTAK UZAY, CTECH ve ASELSAN iş birliğiyle yürütülen ve 2024 yılında uzaya fırlatılan TÜRKSAT 6A projesinde de ASELSAN ürünleri yer almaktadır. Hayata geçirilen teknoloji geliştirme projeleri sayesinde şirket, uydu ve uzay teknolojileri alanında önemli ilerlemeler kaydetmiş ve bu alandaki kritik bileşenlerde ürün ve hizmetleriyle önemli bir rol üstlenmiştir.

2- Kontrolmatik (KONTR)

Kontrolmatik Teknoloji, Sami Aslanhan tarafından 2008 yılında İstanbul’da kurulmuştur. Başlangıçta enerji, endüstri ve altyapı sektörlerine mühendislik, tedarik ve inşaat hizmetleri sunan bir teknoloji şirketi olarak faaliyet gösteren Kontrolmatik, yıllar içinde iş alanlarını genişletmiştir. Günümüzde yaklaşık 10 iştirak şirketi bulunan şirket, teknolojinin gelişimiyle birlikte farklı sektörlere de adım atmıştır. Bugün, enerji üretimi, depolama ve dağıtımının yanı sıra enerji malzemeleri, madencilik, endüstriyel robotik teknolojiler, dijitalleşme, nesnelerin interneti (IoT) ve güç sistemleri gibi geniş bir iş yelpazesine sahiptir.

Bunlara ek olarak, Kontrolmatik Teknoloji, 2021 yılında %25 ortaklığıyla Plan-S Uydu ve Uzay Teknolojileri A.Ş.’yi kurmuştur. Merkezi Ankara’da bulunan Plan-S, “Yarın İçin Uzay Çözümleri” sloganıyla yola çıkan ve Türkiye’nin en büyük özel uzay girişimi unvanına sahip bir şirkettir. Uzay teknolojilerinde inovasyon ve ticarileştirmeyi önceliklendiren Plan-S, uydu tasarım ve üretiminden yer istasyonlarının kurulumuna, IoT cihazlarının entegrasyonundan özel yazılım arayüzlerinin geliştirilmesine kadar geniş bir hizmet yelpazesi sunmaktadır.

3- SDT Uzay ve Savunma Teknolojileri (SDTTR)

SDT Uzay ve Savunma Teknolojileri A.Ş., Mehmet Dora tarafından 2005 yılında Ankara’da kurulmuştur. Kuruluşundan itibaren savunma, uzay ve havacılık alanlarında yerli yazılım, donanım ve entegre çözümler geliştiren özel sermayeli bir Türk savunma şirketi olarak faaliyet göstermektedir. Şirket, dört ana iş kolunda hizmet sunmaktadır: “Radar, Elektronik Harp ve Haberleşme Sistemleri”, “Görev Sistemleri”, “Simülasyon Sistemleri ve Bilişim Teknolojileri” ve “Üretim Programları”.

Bu iş kolları kapsamında SDT, radar ve elektronik harp sinyal işleme, görüntü işleme ve örüntü tanıma, gömülü yazılım ve sistemler ile RF karıştırıcı sistemleri gibi alanlarda uzmanlığa sahiptir. Ayrıca, “Simülasyon Sistemleri ve Bilişim Teknolojileri” iş kolu altında Görüntü Kıymetlendirme ve Hedef Tespit Çözümleri ile Uydu Yer İstasyonu Çözümleri sunmaktadır. Bu çözümler sayesinde şirket, Sentetik Açıklıklı Radar (SAR) teknolojileri, SAR görüntü işleme ve analiz yazılımları ile algoritmaları, uydu yer istasyonları ve uydu görev sistemlerine yönelik sinyal ve veri işleme çözümlerini tamamen özgün ve yerli olarak geliştirmektedir.